Ders 23: Almanca’da Sıfatlar ve Sıfat Tamlamaları

[/list]

Varlıkların durumlarını, renklerini, biçimlerini, sayılarını, sıralarını, yerlerini vs. özelliklerini belirten sözcüklere sıfat denir.
Sıfatlar, isimlerden önce gelir ve isimlerle birlikte kullanılırlar.

Kocaman bir bahçenin içinde uzun kavak ağaçları…
Bir bahçenin içinde kavak ağaçları…

Çocuk parkında oynayan güzel çocuklar, ellerinde kırmızı balonlar…
Çocuk parkında oynayan çocuklar, ellerinde balonlar…

Genç adam, yaşlı adama yer verdi otobüste…
Adam, adama yer verdi otobüste…

Yukarıdaki cümlelerde koyu ile yazılan kelimeler birer sıfattır.Sıfatları cümleden çıkardığımızda anlam eksilmesini görüyoruz.Özellikle son cümleden sıfatları çıkardığımızda cümle anlaşılmaz bir hale geliyor.
Tekrar tanımlayacak olursak varlıkların durumlarını, renklerini, biçimlerini, sayılarını, sıralarını, yerlerini vs. özelliklerini belirten sözcüklere sıfat denir.Örneğin kırmızı, büyük, küçük, yaşlı, eski, yeni, güzel, çirkin gibi kelimeler birer sıfattır.
(Türk dilbilgisinde bu kelimeler tek başlarına kulanıldığında sıfat değildir, sadece isimdir. Ancak “kırmızı kalem” şeklinde bir isimle beraber kulanılırsa o zaman sıfat özelliği kazanır, bu durumda “kırmızı kalem” sıfat tamlaması olmuş olur.Eğer bu kelimeler bir fiilin önünde kullanılırsa o zaman bunlara zarf denilir.)

Almanca'da ise jung (genç), grün (yeşil), gut (iyi) gibi kelimeler birer sıfattır.
Cümlede tek başlarına kullanılabilir, fiili niteliyorsa yine zarf görevi görür.
Fakat Almanca'da bu şekilde tek başına kullanılan sıfat sayısı çok azdır.
Sıfatların büyük bir bölümü yanında bir isim olmasını gerektirir, zaten sıfatın asıl görevi de herhangi bir varlığı nitelemektir.Dolayısıyla tek başına “kırmızı” kelimesini sıfat olarak algılamaktansa “kırmızı balon” sözcüklerindeki kırmızı sözcüğünü sıfat olarak algılamak daha yerinde olacaktır.

Almanca'da en çok kullanılan sıfatlardan bazıları şunlardır :

gut : iyi
schlecht : kötü
hässlich : çirkin
schön : güzel
grün : yeşil (ve tüm renkler birer sıfattır)
jung : genç
alt : yaşlı
faul : tembel
gesund : sağlıklı
krank : hasta
tief : alçak
hoch : yüksek
fleissig : çalışkan
klein : küçük
neu : yeni
alt : eski
klug : akıllı
sauber : temiz
lang : uzun.
.
.

Sıfatların tek başlarına kullanılması ile ilgili verilebilecek çok fazla bilgi yoktur.Burada bizim inceleyeceğimiz asıl konu sıfatların en fazla kullanıldığı yer olan sıfat tamlamalarıdır.

[/list]

Bir veya daha fazla sıfatın, bir veya daha fazla ismi, renk, biçim, sayı vb. bakımından nitelediği kelime gruplarına sıfat tamlaması denir.
Örneğin kırmızı balon, yeşil kravat, hızlı işlemci, genç adam, uzun kavak ağacı, gibi kelime grupları birer sıfat tamlamasıdır.
Türkçe'de sıfat tamlamaları bir sıfat ve bir ismin yanyana gelmesiyle oluşurken, Almanca'da sıfat tamlamaları için aşağıdaki genel kalıp kullanılır:

Yukarıdaki kalıpta da görüldüğü gibi sıfatlar artikel ile isim arasında yer alır.
Almanca'da belirli, belirsiz, olumsuz belirsiz gibi artikel türleri olduğundan dolayı, sıfatlar da artikele uyum sağlamak
zorundadır ve her artikele göre sıfatlar farklı ekler alır.Bu arada, sıfatların aldığı eklerin sadece artikele göre değiştiğini
söylemek yanlış olur.
Sıfatların aldığı ekler, artikele, ismin tekil veya çoğul oluşuna, ismin haline göre değişir.

ARTİKELİ DER – DİE – DAS OLAN İSİMLERLE TAMLAMA YAPMA KURALI

ARTİKEL + SIFAT + SIFATA EKLENEN E TAKISI + İSİM

Sıfat : rot : Kırmızı
İsim : das Buch : Kitap
Tamlama : das rote Buch (Kırmızı kitap)

Sıfat : klein : Küçük
İsim : die BLume : Çiçek
Tamlama : die kleine Blume (Küçük çiçek)

Örneklerde görüldüğü gibi, der-die-das artikellerinden hangisini kullanırsak kullanalım, sıfata -e takısı ekliyoruz.
Yukarıdaki örnekler tekil isimler içindi, şimdi çoğul isimlere bakalım.
Bildiğiniz gibi çoğul isimlerle die artikeli kullanılıyordu.
Çoğul isimlerle tamlama yaparken bu kez -e takısını değil, -en takısını kullanacağız yani sıfata -en takısını ekleyeceğiz.

Sıfat : rot : Kırmızı
İsim : die Bücher : Kitaplar
Tamlama : die roten Bücher (Kırmızı kitaplar)

Sıfat : klein : Küçük
İsim : die BLumen : Çiçekler
Tamlama : die kleinen Blumen (Küçük çiçekler)

ARTİKELİ EIN – EINE OLAN İSİMLERLE TAMLAMA YAPMA KURALI

Bildiğimiz gibi der ve das artikellerinin belirsizi ein, die artikelinin belirsizi eine 'dir.
O halde ein artikeliyle bir tamlama yapılacaksa:

EIN + CİNSİYETSİZ İSİMLER İÇİN (DAS) SIFATA ES TAKISI EKLENİR + İSİM

EINE + Dİşİ CİNS İSİMLER İÇİN (DIE) SIFATA E TAKISI EKLENİR + İSİM

Yukarıdaki kuralı da diğerleri gibi ezberlemek lazımdır.

Sıfat : alt : Yaşlı
İsim : der Mann : Adam
Tamlama : ein alter Mann (Yaşlı bir adam)

Sıfat : rot : Kırmızı
İsim : das Buch : Kitap
Tamlama : ein rotes Buch (Kırmızı bir kitap)

Hatırlayacağınız gibi, ein ve eine artikelleri çoğulda kullanılmıyordu.
Dolayısıyla çoğul isimler için şöyle bir kural verilebilir:

SIFATA E TAKISI EKLENİR + İSİM

Sıfat : alt : Yaşlı
İsim : der Mann : Adam
Tamlama : alte Männer (Yaşlı adamlar)

Sıfat : rot : Kırmızı
İsim : das Buch : Kitap
Tamlama : rote Bücher (Kırmızı kitaplar)

Yukarıda tekil isimlerle kullanılan sıfatlardan örnekler verdik.
Örneklerin tamamı yalın halde bulunan isimlerden oluştu.
Önümüzdeki derslerde ismin diğer halleri için sıfatlara eklenen ekleri inceleyeceğiz.
Bir de Almanca'da ismin hallerine göre sıfatlar; -İ haliyle kullanılan sıfatlar, -E haliyle kullanılan sıfatlar ve -İn haliyle kullanılan sıfatlar olmak üzere üçe ayrılırlar.Önümüzdeki konularda bunlara da yer vereceğiz.

Başarılar dileriz.

Said Nursi