Ders 15: Perfekt – Almanca’da Di’li Geçmiş Zaman

[/list]

Bugüne kadar Almanca'da şimdiki zaman (Präsens) ve -di'li geçmiş zaman (Präteritum veya Imperfekt de denir) konularını incelemiştik.

Bu dersimizde Das Perfekt konusunu inceleyeceğiz. Perfekt de Präteritum gibi -di'li geçmiş zaman demektir.
Geçmişte yapılıp bitmiş olan eylemleri anlatır.
İkisinin arasında belirli farklar vardır; Präteritum genellikle yazı dilinde kullanılır, deyimlerde kullanılır, masallarda, roman veya hikayelerde çok kullanılır, Perfekt ise konuşma dilinde kulanılır, roman, hikaye gibi eserlerde kullanılmaz.
Bu iki zaman da -miş'li geçmiş zaman hariç olmak üzere yerine göre tüm geçmiş zamanları ifade edebilir.
Mesela “çalıştım” , “çalışırdım” , “çalışıyordum” gibi zamanları karşılayabilirler, fakat “çalışmış” , “çalışmışım” gibi -miş'li zamanlar için kullanılmazlar.

Daha önceki derslerimizde gördüğümüz gibi, Präteritum ve Präsens zamanlarında cümleler aşağıdaki gibi kuruluyordu:

Fakat Perfekt (-di'li geçmiş zaman) için bu sıralama değişmektedir.Perfekt'te kulanılan kalıp aşağıdaki gibidir:

Görüldüğü gibi burada daha önceki derslerimizde görmediğimiz yardımcı fiil kavramı ortaya çıkmaktadır.

[/list]

Perfekt'in yapılmasında iki yardımcı fiil kullanılır, bunlar; HABEN ve SEIN filleridir.
Bu filler yardımcı fiil olarak kullanıldıklarında bir anlam ifade etmezler dolayısıyla Türkçe'ye çevrilemezler.
Perfekt yapılırken bu fiillerin şimdiki zamana göre (Präsens) çekimleri kullanılır.(Bu kural kafanızı karıştırmasın, ek bilgi mahiyetinde verdik, bilmeniz yeterli)
şimdi bu fiillerin şimdiki zamana göre çekimlerini verelim.

Yukarıdaki tabloda Perfekt'te kullanılan haben ve sein yardımcı fiilerinin şahıslara göre çekimleri verilmiştir.
Yardımcı fiil cümlenin öznesine göre belirlenecektir, örneğin öznesi birinci tekil şahıs yani “ich” olan bir cümlede yardımcı fiil olarak ya “bin” ya da “habe” kullanılacaktır.
Öznesi ikinci çoğul şahıs yani “ihr” olan bir cümlede ya “habt” ya da “seid” kullanılacaktır.

Perfekt ile kurulmuş bir cümlede bu yardımcı fiillerin özneye göre çekimlenmesi zorunludur, yukarıdaki tablo ezberlenmelidir, çünkü perfekt ile yapılan cümlelerde özne-yardımcı fiil uyumluluğu söz konusudur.
Esas fiil ise (partizip perfekt) şahıslara göre değişmez, tüm şahıslar için aynıdır (aşağıda göreceğiz).Dolayısıyla Perfekt zamanda kurulan cümlelerde özne-yardımcı fiil uyumluluğu vardır.

Madem ki Perfekt'te özneden sonra yardımcı fiil kullanacağız ve karşımızda “haben” ve “sein” olmak üzere iki tane yardımcı fiil var, bu durumda “haben” mi kullanacağız yoksa “sein” mi?
Haben veya sein yardımcı fiilerinden hangisini seçeceğiz? Neye göre seçeceğiz?
Bu sorulara cevabımız şudur: Perfekt'te hangi yardımcı fiili kullanılacağımızı esas fiile bakarak belirleriz.
Bazı fiillerle haben kullanılır, bazılarıyla sein kullanılır.Hangi yardımcı fiili kullanacağımıza, kuracağımız cümlenin esas fiiline bakarak karar veririz.

Genel olarak Perfekt'te en çok kullanılan yardımcı fiil “haben” dir. Özellikle düzensiz olan bazı fiillerle ise “sein” kullanılır.
Hangi fiillerle sein, hangi fiillerle haben kullanacağımızı aşağıda yer alan fiil listesinde görebilirsiniz.
Daha önce de söylediğimiz gibi, Almanca grameri yoğun ezber gerektiren bir yapıya sahiptir, dolayısıyla hangi fiillerle haben, hangi fiillerle sein kullanıldığını da ezberlemeniz gerekmekte.
Burada küçük bir gruplama yapmak gerekirse; hal veya hareket değişimi (örneğin yukarıdan aşağı inmek, çıkmak, sağdan sola gitmek, ya da düz zeminde herhangi bir yöne ilerlemek gibi) anlam veren fiillerle “sein” kulanılır.

En çok kullanılan düzensiz fiilleri anlamlarıyla beraber görmek, hangi fiilerle haben, hangi fiilerle sein kullanılacağını öğrenmek için buraya tıklayınız fakat konu hakkında bilgi sahibi değilseniz öncelikle konuyu sonuna kadar okuyunuz.

[/list]

Partizip Perfekt, Perfekt zamanda cümle kurarken kullanılan fiilin özel bir halidir.
Aynı zamanda ileride göreceğimiz Plusquamperfekt zamanını oluştururken de fiillerin Partizp Perfekt halini kullanacağız.
Partizip Perfekt, bir fiilin şahısa göre çekimlenmiş hali değildir, fiile bazı ekler getirilerek elde edilen bir halidir ve Perfekt (-di'li geçmiş zaman)' da cümle kurabilmek için fiillerin Partizip Perfekt hallerini ezberlemek lazımdır.
Daha önceki derslerimizde gördüğümüz gibi Präsens yani şimdiki zamanda veya Präteritum'da bir cümle kurmak için fiilin köküne şahıslara göre değişen bazı ekler getiriyorduk, fakat Perfekt zamanda bu böyle değildir, Perfekt zamanda kurulan cümlelerde fiilin Partizip Perfekt hali kullanılır, mastar hali kullanılmaz ya da fiilin köküne şahıslara göre değişen ekler getirilmez.
Partizip Perfekt, cümlede en sonda bulunur ve şahıslara göre değişmez.Perfekt zamanda cümle kurarken şahıslara göre değişen şey yardımcı fiildir, esas fiil (buradaki adıyla Partizip Perfekt) şahıslara göre değişmez, tüm şahıslar için tek hali vardır.Yani cümlenin öznesi esas fiili etkilememektedir.

Gerçekte Partizip Perfekt fiile bazı ekler eklenerek meydana getirilir, fakat özellikle düzensiz fiillerde bu eklerin neye göre ekleneceği belli olmadığından dolayı, yani belirli bir kuralın olmamasından dolayı fiillerin Partizip Perfekt hallerini tek tek bilmek gerekir.
Fakat düzenli fiiller için basit bir kural verilebilir, bu kuralı uygulayarak düzenli fiillerin Partizip Perfekt hallerini oluşturmak mümkündür.

Düzenli fiillerin Partizip Perfekt'i şu kurala dayanılarak elde edilir:

Örnekler:

“lieben” fiilinin kökü “lieb” dir.Bu fiilin Partizip Perfekt halini elde etmek için, kökün önüne ge ekleriz, kökün sonuna t ekleriz.
Yani : ge lieb t

hören fiilinin kökü hör dür. Bu fiilin Partizip Perfekt halini elde etmek için fiil kökünün önüne ge ekleriz, kökün sonuna ise t ekleriz.
Yani : ge hör t

Dolayısıyla, lieben fiilinin Partizip Perfekt'i geliebt dir. hören fiilinin Partizip perfekt'i gehört dür.
Bu şekilde sizler de düzenli fiillerin Partizip Perfekt hallerini oluşturabilirsiniz.

Daha önce de dediğimiz gibi, Almanca gramerinde bolca istisnalara rastlayabilirsiniz.Burada da geçerli olan birkaç istisna var.
1. Bazı düzenli fiiller önlerine ge takısı almazlar.
2. Kökleri d, t, m, n harfleriyle biten fiillere t takısı eklerken, t takısıyla fiil kökü arasına bir e harfi girer.
Dolayısıyla bu gruba giren fiillerin de ezberlenmesi gerekir.
Düzensiz fiillere gelince; düzensiz fiiller için maalesef böyle bir kural verilemez.Dolayısıyla her düzensiz fiilin, en azından en çok kullanılanların Partizip Perfekt'inin ne olduğu tek tek ezberlenmelidir.
Düzensiz fiilerin Partizip Perfekt'leri hakkında bilgi aşağıda verilecektir.

Konuyu toparlamak adına birkaç küçük örnekle devam edelim ve Perfekt zamanda kurulmuş cümleler yazalım.

Perfekt yani di'li geçmiş zamanda kurulmuş basit cümleler:

ich habe gehört : Duydum

ich : Özne (1. tekil şahıs)
habe : Yardımcı fiil (haben fiilinin 1. tekil şahsa göre çekimi)
gehört : Esas fiil  (hören fiilinin Partizip Perfekt hali)
Burada “haben” yardımcı fiilini kullandık, çünkü “hören” fiiliyle “haben” kullanılır.(Ezber)

sie haben gehört : Duydular

sie : Özne (3. çoğul şahıs)
haben : Yardımcı fiil (haben fiilinin 3. çoğul şahısa göre çekimi)
gehört : Esas fiil (hören fiilinin Partizip Perfekti)

er hat gehört : Duydu

er : Özne (3. tekil şahıs)
hat : Yardımcı fiil (haben fiilinin 3. tekil şahısa göre çekimi)
gehört : Esas fiil (hören fiilinin Partizip Perfekti)

ich bin erkrankt : Hasta oldum (hastalandım)

ich : Özne (1. tekil şahıs)
bin : Yardımcı fiil (sein fiilinin 1. tekil şahısa göre çekimi)
erkrankt : Esas fiil (erkranken fiilinin Partizip Perfekti)
Burada “sein” yardımcı fiilini kullandık, çünkü “erkranken” fiiliyle “sein” kullanılır.(Ezber)

sie ist erkrankt : Hasta oldu (hastalandı)

sie : Özne (3. tekil şahıs)
ist : Yardımcı fiil (sein fiilinin 3. tekil şahısa göre çekimi)
erkrankt : Esas fiil (erkranken fiilinin Partizip Perfekti)

Yukarıdaki basit örneklerde de görüldüğü gibi, Partizip Perfekt (esas fiil) şahısa göre değişmemekte, tüm şahıslar için aynı kalmaktadır.şahısa göre değişen şey yardımcı fiildir.Partizip Perfekt (esas fiil) cümlenin sonunda bulunur.
Yardımcı fiil ise özneden sonra gelir, örneğin soru cümlesi yapmak için yardımcı fiille öznenin yerini değişmek yeterlidir.

er hat gehört : Duydu.
hat er gehört? : Duydu mu?

du hast gehört : Duydun.
hast du gehört? : Duydun mu?

şeklinde örnekler verilebilir.

şimdi Perfekt konusunun ana unsurlarını öğrenmiş bulunuyoruz, bunlar; cümle sıralaması, yardımcı fiil ve partizip perfekt.şimdi birkaç örnek cümle yazalım.Düzenli fiilerle düzensiz fiiller arasında cümlenin kurgusu bakımından fark yoktur, tek fark Partizip Perfektlerinin oluşturulmasındadır.Yukarıda düzenli fiiller için kural vermiştik, bu kural düzensiz fiiller için geçerli değildir.

O halde şimdi en çok kullanılan düzensiz fiillerin anlamlarını, Partizip Perfektlerini ve bunlarla kullanılacak olan yardımcı fiili (sein / haben) tek tek verelim.

Yukarıdaki tablolarda birinci sütunda (en solda) fiilin mastar hali yer almaktadır, ikinci sütunda fiilin Partizip Perfekt hali verilmiştir, Perfekt zamanda cümle kurmak için kullanılacak olan kısım bu kısımdır.Her fiilin Partizip Perfekt'i ezberlenmelidir.Soldan üçüncü sütunda fiilin Türkçe karşılığı verilmiştir.Son sütunda ise bu fiille kullanılacak olan yardımcı fiil gösterilmiştir.
Perfekt'te çoğunlukla “haben” yardımcı fiili kullanılır, biz “sein” ile kullanılan düzensiz fiillerin tamamına yakınına yukarıda yer vermeye çalıştık.Dolayısıyla yukarıdaki tabloda yer almayan bir fiille haben kullanmak çok büyük bir ihtimalle doğru olacaktır.

[/list]

Ich habe gespielt : Oynadım.

Hast du mein neues Hemd gesehen? : Yeni gömleğimi gördün mü?

Böylece Das Perfekt konusunu bitirmiş olduk, bir sonraki dersimizde Plusquamperfekt (miş'li geçmiş zaman) konusunu işleyeceğiz, yeni konumuzun temeli de yukarıdaki konuya dayanmaktadır, dolayısıyla Plusquamperfekt konusunu öğrenebilmek için Perfekt konusunu öğrenmiş olmak şarttır.